Tanzania — Ushirikishwaji wa Wanawake kidijtali na Mitandao Salama.

Kwa mujibu wa Mamlaka ya Mawasiliano Tanzania (TCRA), nchi ina watumiaji zaidi ya Milioni 28+ na watumiaji Milioni 51+ hadi kufikia mwaka wa 2020. Hata hivyo, bado haijabainika kutokana na idadi hiyo ni wanawake wangapi ikilinganishwa na wanaume katika muktadha wa mgawanyiko wa kijinsia wa kidijitali na ukosefu huu wa takwimu zilizogawanywa kuhusu umiliki wa simu na matumizi ya mtandao unaendelea kuwa kikwazo katika kukabiliana na mgawanyiko wa jinsia ya kidijitali nchini Tanzania hasa linapokuja suala la uundaji pamoja wa miundo na suluhu katika kushughulikia sawa.

Takwimu hizi hazipatikani kwenye tafiti za ndani kutoka kwa taasisi na mamlaka husika, sekta binafsi na hata katika taasisi za nje zilizo wahi kutoa ripoti zozote katika kanda ya Afrika, idadi kutoka Tanzania haipo.

Pamoja na ukosefu wa takwimu hizi, washikadau wanaoshinikiza kujumuishwa kidijitali kwa Wanawake nchini Tanzania wamekuwa wakipiga hatua za kupongezwa katika kubuni na kutekeleza masuluhisho yanayolenga makundi ya wanawake kama juhudi za kukabiliana na mgawanyiko wa kijinsia wa kidijitali nchini.

Katika ripoti ya ‘Hali ya Ushirikishwaji wa Dijitali wa Wanawake na Usalama Mtandaoni Tanzania’ iliyowasilishwa na LP Digital, (sehemu ya The Launchpad Tanzania — shirika lisilo la kiserikali linalofanya kazi katika makutano ya Maendeleo Endelevu na miongoni mwa maeneo mengi, Ushirikishwali wa Kidijitali) katika kongamano pepe la kikanda mapema Novemba 2021; kuna idadi kubwa ya mipango inayoendeshwa kwa sasa ambayo inashughulikia vipengele tofauti vya ujumuishaji wa kidijitali wa Wanawake nchini Tanzania, kuanzia kuwajengea uwezo, utetezi hadi rasilimali, na mtandao unazidi kukua.

Licha ya wadau kadha wa kadha kutekeleza miradi mbali mbali, Sera na sheria zinazosimamia zimesalia kuwa muhimu katika kusukuma ushirikishwaji wa kidijitali wa Wanawake kwa ujumla wake.

Mambo manne yanaendelea kuwa vikwazo; Uwezo (ujuzi na maarifa ya kidijitali), Gharama (data + umiliki wa kifaa), Ufikivu (Ufikiaji wa mtandao na ufikiaji unaoathiriwa na kanuni za kijamii na kitamaduni), Maudhui (teknolojia ya wanawake, suluhu za kidijitali, maudhui dijitali ) na haziwezi kushughulikiwa kikamilifu bila mikakati ya kina ya utekelezaji.

Kwa mujibu wa Sera ya Taifa ya TEHAMA ya mwaka 2016 (NICTP 2016) ‘imeainisha mkakati wa kitaifa wa TEHAMA ili kuchangia ipasavyo katika kufikia malengo ya maendeleo ya taifa na kuigeuza Tanzania kuwa jamii yenye maarifa kupitia matumizi ya TEHAMA.’

Wanawake wanapaswa kuwa sehemu ya kati ya mpango mkakati huu. Ripoti ya LP Digital inaangazia jinsi neno ‘wanawake’ halitajwi hata kidogo katika Sera ya ICT ya 2016, ambayo inaweza kuibua wasiwasi kuhusu iwapo wanawake ni kundi lengwa kutokana na nafasi yao katika jamii mahususi katika kushughulikia mgawanyiko wa jinsia ya kidijitali.

Katika sera ya TEHAMA ya mwaka 2016, suala la uwiano wa jinsia na ushirikishwaji wa kidijitali linashughulikiwa kupitia lengo mahususi linalosema ‘Kuimarisha ushiriki wa vikundi vya jinsia na jamii mbalimbali katika TEHAMA’ ambalo linaendelea kubainisha,

‘Serikali kwa kushirikiana na wadau itafanya:

i) Kuhakikisha ushiriki wa usawa wa kijinsia na makundi mbalimbali ya kijamii katika maendeleo na matumizi ya TEHAMA;

ii) Kukuza matumizi na matumizi ya bidhaa na huduma za TEHAMA zinazohusiana na kikundi maalum.’

Baada ya kukagua hati ya mkakati ya utekelezaji wa sera hii, LP Digital iligundua kuwa kulikuwa na ukosefu wa umaalumu wa kundi hili kwa vile bado haijafahamika ni kwa jinsi gani sera hiyo kupitia lengo hili mahususi pamoja na mkakati wake shirikishi itasaidia kikamilifu katika kusukuma mbele uingiliaji kati madhubuti ambao unaweza kuchangia zaidi katika kupunguza mgawanyiko wa jinsia ya kidijitali nchini.

Ingawa mkakati unasema ‘Kukuza ushiriki sawa wa jinsia na vikundi vya watu tofauti katika jamii katika maendeleo na matumizi ya TEHAMA’, hamna jitihada za maksudi zinazoelezea mbinu zitakazo tumika kutoa matokeo yaliyo kusudiwa kwa kuzingatia vipengele mbalimbali.

Kwenye sera hii, Suala la usalama linazungumziwa katika muktadha wa vifaa na mashambulizi ya usalama mtandaoni kama udukuzi lakini halizingatii masuala yanayohusiana na jinsia linapokuja suala la unyanyasaji mtandaoni, jambo ambalo lingeweza kusaidia kuanzishwa kwa kipengele maalum cha ukatili wa kijinsia Mtandaoni kwenye sheria ya Mtandaoni Tanzania.

Hata hivyo, kutokana na tafakari, matokeo ya pamoja na mafunzo yaliyo angaziwa katika kongamano hili lilirotabiwa na LP Digital, inaonekana sheria za Sera na Utawala ambao unaweza kukuza zaidi ushirikishwaji wa kidijitali wa wanawake bado ni changamoto katika bara zima la Afrika; isipokuwa nchi chache kama Rwanda ambazo zina huduma mahususi zinazo lenga ushirikishwaji kwa uwiano wa 50/50 kwa wanawake na wanaume kwenye programu zao zote hadi fursa zinazozunguka uchumi wa kidijitali na taaluma.

Kufikia mwisho wa kongamano hilo, wadau walifikia makubaliano kwamba sera kuhusu ujumuishaji na ushirikishwaji wa kidijitali wa wanawake unapaswa pia kulenga kulinda ushiriki wao mitandaoni kwa kuangazia changamoto mpya iliyojitokea ambayo ni unyanyaswaji wa kijinsia na ukatili mtandaoni.

LP Digital imekua ikitoa msaada wa ushauri na hatua za kuchukua kwa wahanga wa ukatili wa kijinsia mtandaoni. Majumuisho kutoka kwenye kesi zilizo ripotiwa na mienendo iliyoonekana kwa mwaka 2020–2021 inaonyesha tatizo la unyanyasaji wa mtandaoni dhidi ya wanawake linaenea kwa kasi sana huku kesi nyingi zikiwa ni udhalilishaji wa matusi, maumbile, kuvujishwa kwa picha za utupu n.k

Kwa mujibu wa ripoti kutoka dawati la makosa ya mtandao, Jeshi la Polisi Tanzania, kati ya kesi zote zilizopo kelewa Januari hadi Oktoba 202, 18 kati ya hizo ni kushiriki bila maelewano picha za utupu/ ponografia, ughushi wa jina, na unyanyasaji mtandaoni.

Kutoka kwenye dawati la usaidizi la LP Digital linalotumia Namba ya Kupiga kwa Wahanga ya Whatsapp ya saa 24 inayopatikana kwenye Ukurasa wake wa Facebook na zana ya kuripoti fomu za google ambayo hutumiwa kufikisha kesi kwa mamlaka husika na idara za usalama za majukwaa ya kidijitali, kumekuwa na kesi 83 zilizoripotiwa kuanzia Agosti 2020 hadi Novemba 2021.

Kesi 37 kati ya hizi ni za kushiriki bila ridhaa za picha za utupu/ ponografia ya kulipiza kisasi kwenye mahusiano ya kimapenzi haswa katika kikundi cha umri wa miaka 18–42 ambayo imezingatiwa kuwa mwelekeo unaochangiwa na sababu kadhaa za kijamii na kiuchumi ikiwa ni pamoja na tamaa za haraka za kifedha, vile vile.

Madhara mengi yanayoripotiwa kutoka kwenye hizi kesi ni afya ya akili kwa waathiriwa na mchakato wanaopitia hadi waweze kuwa watumiaji wa kidijitali tena kutokana na fedheha na unyanyasaji walioupata.

Jambo la kusikitisha zaidi katika kesi hizi ni kusita kwa waathiriwa kwenda moja kwa moja kuripoti wahalifu na wanyanyasaji katika mamlaka yoyote husika. Asilimia 90 ya kesi 83 zilizopokelewa hawakujua kuhusu sheria ya Uhalifu wa Mtandaoni na wapi pa kwenda iwapo wanakabiliwa na ukiukaji au kosa lolote mtandaoni.

Asilimia 70 ya kesi zote 83 zilizo ripotiwa walikua wameshashawishika kuwa hawataona sheria ikitekelezwa kwa mnyanyasaji baada ya kuripoti na waliona walihitaji pesa nyingi kwa hilo kutokea.

Asilimia 40 ya wahanga ambao walikubali kwenda kuripoti katika kituo cha polisi walileta mrejesho wa kuaibishwa na kutwezwa na polisi wa zamu, hali iliyozua hali ya wasiwasi na ukosefu wa msaada kwao na hivyo kuwa ngumu kwa waathiriwa kufuatilia uchunguzi na muendelezo wa upelelezi.

Wakati wa kuja kuripoti LP Digital, mfano wahanga wa kuvujishwa kwa picha za utupu pia walielimishwa kuhusu jinsi kesi zinavyoweza kwenda kwa mujibu wa sheria ya makosa ya mtandao hadi kusudio litakapothibitishwa katika mahakama ya sheria wanaweza pia wakawa washitakiwa wa kwanza. Hadi Pale kusudio litakapo thibitishwa kwa mujibu wa mahakama kuwa picha hizo hazikua kwa ajili ya matumizi ya umma, sheria inaweza kuwatia hatiani wahanga hao pale ambao itabainika kwamba picha hizo walichapisha na kutuma wao wenyewe kwanza. Wahanga wengi walivyo taarifiwa kuhusu hili, walikataa papo hapo kuendelea na kufungua kesi.

Kipengele kingine cha kustaajabisha, mtu anaweza kudhani kuwa kesi nyingi zingekuwa za wanawake wa hadhi za uongozi au walio kioo cha jamii labda katika siasa, au menejimenti, au wasosholaiti au wale ambao wanazungumza au watendaji sana na wanatumia zaidi mitandao lakini data ilithibitisha kuwa sio sawa.

Hayo yote pia yamethibitisha kuwa unyanyasaji wa kijinsia mtandaoni huathiri wanawake kwa njia tofauti na hatuwezi kushinikiza kupata suluhisho la kufanana kwa wote bali masuluhusho mengi yatakayo lenga makundi tofauti.

Pia imethibitisha bila kujali wadhifa au taaluma au kazi ya mwanamke, au ukosefu wake, haki za wanawake ni haki za kidijitali na zinapaswa kulindwa ili hali wao ni raia wa kidijitali. Haki za kidijitali ni haki za binadamu.

Ni muhimu kutambua kwamba mfumo wa ikolojia wa ushirikishwaji wa kidijitali unahitaji kushughulikia tatizo la ujumuishaji wa kidijitali wa wanawake na unyanyasaji wa kijinsia mtandaoni kutoka kwa mtazamo wa wanawake.

Hivi ndivyo tutakavyoweza kubuni masuluhisho madhubuti ambayo yataruhusu wahusika kutanguliza mahitaji ya wanawake wakati wanatengeneza na kutumia teknolojia ya habari na mawasiliano kwa njia ambayo hailetwi na mfumo usioweza kurekebishwa na uzito wa mfumo dume, ubepari, na ukoloni.

Bado kuna hitaji la wazi la kuendelea kushinikiza mustakabali wa washikadau wengi ambao utaunganisha juhudi kutoka kwa sekta ya umma na binafsi katika kusukuma ushirikishwaji wa kidijitali wa wanawake na kusambaratisha utamaduni wa kufanya kazi kwa vikundi ikiwa kweli tunataka kuziba mgawanyiko huu.

Tunaweza pia kufanya hivyo kwa kukiri na kukagua sera na sheria ambazo zingesaidia utekelezwaji madhubuti wa masuluhisho, na kutambua rasmi kwamba kadiri tunavyo washinikiza wanawake kuingia mtandaoni, tunahitaji kuhakikisha usalama wao ili wabaki mtandaoni na kuwa sehemu inayoendelea ya ukuaji wa uchumi wa kidijitali.

Mapendekezo mengine yalitaka uwajibikaji kutoka kwa watendaji wote wanaohusika linapokuja suala la kuhakikisha na kulinda nafasi salama za mtandaoni kwa ujumuishaji wa kidijitali wa wanawake.

Mbinu ya msingi ya kisekta ilipendekezwa katika kushughulikia uwajibikaji wa majukwaa ya kidijitali na jinsi wanavyoshughulikia kesi za unyanyasaji wa mtandaoni dhidi ya wanawake katika majukwaa yao.

Haja ya kuwekeza na kuongeza wasimamizi zaidi wa maudhui kwa lugha za ndani mfano, kiswahili, ilisisitizwa kama kikwazo cha kutoweza kufikiwa na kuchelewesha kwa baadhi ya majukwaa ya kidijitali kuchukua hatua stahiki dhidi ya maudhui ya matusi kwa sababu ya utegemezi wa algoriti badala ya kipengele cha huruma cha binadamu.

Waendeshaji na wamiliki wa mitandao ya simu pia walitajwa kuwa na jukumu la kusambaza uelewa juu ya uraia wa kidijitali kama ilivyo katika haki na wajibu kwani wao ndio daraja halisi la ulimwengu wa kidijitali kwa watumiaji wote wa kidijitali, na kwa muktadha huo wanapaswa kufanya ujuzi wa kidijitali na uraia wa kidijitali kuwa sehemu ya programu zao za kuwaelimisha wateja. Inaweza kuwa rahisi kama kufanya maelezo haya yapatikane katika programu tumizi zilizojengewa ndani ya simcard au simu janja wanazo uza.

Kwa kuhitimisha ni dhahiri kuwa tunahitija jitihada za lazima na shirikishi katika kuhakikisha tunatimiza malengo yatakayo tupa muendelezo mzuri wa ushirikishwa wa wanawake kidijitali.

Imeandikwa na Kutafsiriwa na Carol Ndosi — LP Digital TZ (The Launchpad Tanzania), makala halisi kwa kiingereza —https://carolndosi.medium.com/part-2-bridging-the-gender-digital-divide-in-tanzania-807326a3ae63

Ripoti Nzima inapatikana hapa — mitandaonasisi.or.tz